De Parochie van de Heilige Antonius van Padua te Kortenhoef / 's-Graveland bestaat formeel sinds het jaar 1855 toen zij, na het herstel van de bisschoppelijke hiërarchie in Nederland, "canoniek" werd opgericht. Maar natuurlijk woonden er ook vóór die tijd al katholieken in dit gebied.
De eerste aanwijzingen van kerkelijke aanwezigheid in Kortenhoef zijn te vinden in een document uit 1156 waarin voor het eerst de naam Curtevenne genoemd wordt en dat daarom als de "stichtingsakte" van het dorp Kortenhoef wordt beschouwd. In datzelfde document is sprake van een "kerk met tienden" in het gebied van Curtevenne, wat er op duidt dat er toen reeds een kerkgemeenschap was die inkomsten had.
De eerste Rooms-katholieke
(thans Nederlands Hervormde)
kerk aan de Kortenhoefsedijk
Uit een later document uit 1380 blijkt dat er toentertijd een kleine kapel stond aan de Dijk in Kortenhoef, welke vanuit Vreeland bediend werd. Deze kapel werd in de loop van de 16e eeuw uitgebouwd tot een volwaardig kerkgebouw, dat tijdens de Reformatie in protestantse handen overging. Dit fraaie laatgotische kerkje, de huidige Nederlands Hervormde kerk, werd in de jaren 60 en 70 van de vorige eeuw ingrijpend gerestaureerd en is vandaag de dag te nog bewonderen aan de Kortenhoefsedijk.
Er is slechts weinig bewaard gebleven over die eerste katholieke parochie van Kortenhoef, die volgens de meeste bronnen gewijd was aan het Heilig Kruis. Zelfs hoe de Reformatie, waarbij zij het kerkgebouw kwijtraakte, precies verliep is onduidelijk. Mogelijk waren er eind 16e eeuw een tijdlang een katholieke pastoor en een protestantse predikant tegelijkertijd actief. Vast staat wel dat de kerk rond het begin van de 17e eeuw definitief hervormd was geworden. De katholieken die niet wensten over te gaan naar de nieuwe leer hadden nu geen kerk en geen parochie meer en waren voortaan aangewezen op de buurdorpen Ankeveen en Slootdijk (het huidige Loenersloot).
Deze situatie duurde voort tot in het begin van de 19e eeuw, nadat in de nieuwe Grondwet van 1898 de godsdienstvrijheid officieel was vastgelegd en de bevoorrechte status van het protestantisme was afgeschaft. Dat stelde veel plaatselijke katholieke geloofsgemeenschappen in staat weer een eigen parochie met een eigen kerkgebouw op te richten, vaak met subsidie van de regering. Zo ook in Kortenhoef.
In 1810 kreeg een groep Kortenhoefse katholieken van de aartspriester van Utrecht toestemming om een eigen "statie" op te richten. Als eerste pastoor werd Joannes Tack benoemd. De toenmalige regering zegde een subsidie toe en er werd een woonhuis aan de Kortenhoefsedijk aangekocht om als pastorie te dienen. Het bijbehorende koetshuis werd verbouwd tot kerkgebouw. Zo ontstond de tweede katholieke kerk van Kortenhoef, die tegenwoordig niet meer bestaat en waarvan ook geen afbeeldingen bewaard zijn gebleven.
Op deze plaats aan de Kortenhoefsedijk
(rechts aan de overkant van de vaart,
waar nu het witte bord staat),
stond van 1810 tot 1880 de tweede
Rooms-katholieke kerk van Kortenhoef
De nieuwe statie leidde decennia lang een kwijnend bestaan. Het aantal parochianen was maar klein en ze waren doorgaans arm. Er was dus voortdurend gebrek aan geld. In 1815 dreigde een schuldeiser zelfs beslag te leggen op kerk en pastorie en de hele zaak bij opbod te laten verkopen. Dat kon op het nippertje voorkomen worden, maar financiële zorgen bleven de kleine gemeenschap achtervolgen.
In de tweede helft van de 19e eeuw, nadat de statie in 1855 officieel de status van parochie had gekregen, verbeterde de situatie wat. In het buurdorp 's-Graveland vestigden zich steeds meer nieuwe inwoners als gevolg van de uitbreidingen van de grote buitenplaatsen aldaar. Onder hen ook veel katholieken, die op de kerk van Kortenhoef aangewezen waren. Zij waren gemiddeld ook welgestelder dan de Kortenhoevers en droegen dus meer bij, maar zij hadden wekelijks een lange weg te gaan naar de kerk en konden geen fatsoenlijke plaatsen krijgen omdat die allemaal aan Kortenhoevers waren verhuurd!
In 1877 werd pastoor Wilhelmus van Soest benoemd in Kortenhoef. Hij zag al snel in dat hij de parochie tot een veel grotere bloei zou kunnen brengen wanneer hij een nieuwe kerk zou bouwen op een meer centrale plaats, dichter bij het dorp 's-Graveland. Het kostte heel veel moeite om de hiervoor benodigde gelden bij elkaar te krijgen, maar dankzij de financiële steun van de s-Gravelandse katholieken en het doorzettingsvermogen van pastoor van Soest lukte het om de plannen te realiseren.
Op 9 juni 1880 werd de nieuwe katholieke kerk van Kortenhoef -de derde- officieel ingewijd. Zij was gebouwd op een stuk weiland aan de Meent, die later werd hernoemd tot Kerklaan, en staat daar nog steeds. Het ontwerp, in neogotische stijl, werd getekend door Alfred Tepe, een van de bekendste kerkelijke bouwmeesters van de 19e eeuw. Mede om deze reden kreeg het kerkgebouw een eeuw later de status van beschermd monument.
De tegenwoordige (derde)
Rooms-Katholieke kerk
aan de Kerklaan, gebouwd in 1879-1880
naar een ontwerp van Alfred Tepe
Pastoor van Soest wijdde zich, tot zijn dood in 1910, aan het het vervolmaken van de inrichting en de aankleding van "zijn" nieuwe kerk, welke tot op vandaag vrijwel in de oorspronkelijke staat bewaard gebleven zijn. Onderdeel van die aankleding is de veelkleurige betegeling van alle muurvlakken, die de kerk een uniek en zeer bijzonder karakter geeft. Een nadere beschrijving van kerkgebouw en inrichting vind u elders op deze site.
In de eerste helft van de 20e eeuw bloeide in de parochie het "Rijke Roomse leven". Er waren volop activiteiten, op kerkelijk, maatschappelijk, politiek, cultureel en sportief gebied. Pastoor Kaarsgaren (1933 - 1945) stak veel energie in het op een hoger peil brengen van de liturgie en gedurende zijn pastoraat kreeg de Antoniusparochie landelijke en zelfs internationale bekendheid doordat regelmatig vieringen in de parochiekerk via de KRO radio werden uitgezonden.
Al in 1911 werd er een katholieke school opgericht, de St. Antoniusschool, en een jaar later kon aan de Kerklaan naast de kerk een eigen schoolgebouw in gebruik worden genomen.
In 1936 volgde de katholieke kleuterschool, ondergebracht in het St. Lambertushuis dat tussen school en kerk werd gebouwd en tevens tot parochiehuis diende. Dit gebouw bestaat niet meer; het werd na de samenvoeging van het kleuter- en basisonderwijs in de nieuwe St. Antonius Basisschool verkocht en in 1989 gesloopt. Op de plaats ervan staan nu twee woningen.
In augustus 2004 is de St. Antoniusschool verhuisd naar een geheel nieuw schoolgebouw aan de Zuidsingel. Het schoolgebouw aan de Kerklaan is enige tijd daarna gesloopt.
De oude St. Antoniusschool
aan de Kerklaan
De groei en bloei van de parochie werd in niet geringe mate mogelijk gemaakt door de stedenbouwkundige ontwikkelingen in met name Kortenhoef gedurende de 20e eeuw. Ten tijde van de bouw van de kerk stonden er aan de Meent nog helemaal geen huizen, maar in de jaren dertig werd aan de zuidzijde een complete nieuwe woonwijk gebouwd, de zgn. Oranjebuurt. Na de Tweede Wereldoorlog werden zowel ten zuiden als ten noorden van de Kerlaan omvangrijke woningbouwplannen gerealiseerd. Daardoor vestigden zich grote aantallen nieuwe bewoners, waaronder ook veel katholieken. De dorpskern van Kortenhoef verplaatste zich van de Kortenhoefsedijk naar het gebied rond de Kerklaan, met de kerk precies in het centrum. Achteraf bezien had pastoor van Soest destijds nauwelijks een betere plek voor de kerk kunnen bedenken!
Door de groei van het aantal parochianen dreigde het kerkgebouw echter te klein te worden. Op twee momenten, namelijk kort voor de Tweede Wereldoorlog en halverwege de jaren zestig van de vorige eeuw, zijn er serieuze plannen geweest om een nieuwe, grotere kerk te bouwen op de plaats van de huidige. Gelukkig zijn die plannen toen niet doorgegaan en staat ons mooie neogotische kerkje er nog. Door de "ontkerkelijking" die in de jaren zestig inzette en de daarmee samenhangende algemene terugloop van het kerkbezoek heeft het capaciteitsprobleem zich uiteindelijk vanzelf opgelost.
In 1976 kreeg het kerkgebouw officieel de monumentenstatus. Dat zette definitief een punt achter de plannen voor nieuwbouw en maakte de weg vrij voor een ingrijpende restauratie. Na jaren van voorbereiding begonnen de werkzaamheden in 1984. In verschillende fasen werden eerst de buitenkant en het interieur van de kerk en later ook de pastorie onder handen genomen. Met de ingebruikname van het gerestaureerde Maarschalkerweerd-orgel in 1993 werden de werkzaamheden afgerond. De totale kosten bedroegen ongeveer anderhalf miljoen gulden, waarvan het leeuwendeel door de overheid in de vorm van subsidies werd betaald, maar waarvan ook een groot deel door de parochiegemeenschap zelf werd opgebracht door het voeren van allerlei acties zoals de in de hele regio bekende jaarlijkse kerkenveilingen.
Met een prachtig gerestaureerd kerkgebouw, het in 1980 achter de pastorie gebouwde nieuwe parochiehuis 't Achterom en met een actieve en betrokken parochiegemeenschap met veel enthousiaste vrijwilligers is de parochie van de H. Antonius van Padua klaar voor een mooie toekomst. Een toekomst die zij deelt met de buurparochies van Ankeveen en Nederhorst den Berg in het KAN verband.
Parochiehuis 't Achterom
De basis voor het KAN werd gelegd in 1990, toen in Nederhorst den Berg pastoor Piet Al met emeritaat ging en duidelijk werd dat er voor hem geen opvolger meer zou komen. De toenmalige pastoor van Kortenhoef, pater Ambro Bakker s.m.a., werd toen tevens pastoor van de parochie Nederhorst den Berg. Toen in 1993 in Ankeveen pastoor Wim Postma ook met emeritaat ging kreeg pater Bakker ook de parochie van Ankeveen onder zijn hoede en was in feite het KAN geboren.
In 1994 werd drs. Peter van der Weide, toen nog priesterkandidaat, benoemd tot pastoraal werker in het KAN. In 1996 werd pater Ambro Bakker benoemd tot pastoor van de Maria Magdalena parochie in Zaandam en tevens tot "dubbele" deken van Zaandam en Purmerend. Na zijn vertrek werd Peter van der Weide, inmiddels tot priester gewijd, de nieuwe pastoor van het KAN.
Inmiddels maken de KAN parochies deel uit van de RK regio Hilversum.
In de afgelopen vijf jaar heeft de samenwerking tussen de drie parochies steeds meer gestalte gekregen. Hoewel zij formeel nog steeds zelfstandig zijn, met een eigen bestuur en een eigen financieel beleid worden alle belangrijke beslissingen in onderling overleg genomen en worden er steeds meer activiteiten, zowel in als buiten de drie kerken, gezamenlijk ondernomen. Een voorbeeld hiervan is het uitbrengen van het KAN gedenkboek "Een kansrijk bestaan", waarin verleden en heden van de drie parochies worden beschreven en waarvan de titel tevens verwijst naar de toekomst.
Ruud Bijlsma †