Twee boeken zijn in de kerk van groot belang: aan de ene kant de Bijbel en aan de andere kant het kerkelijk wetboek. Ze zijn aan elkaar tegengesteld, zeggen sommigen. Anderen zeggen, ze vullen elkaar aan. In beide beweringen zit een kern van waarheid. Maar het kerkelijk wetboek is voornamelijk een boek met wetten, regels en voorschriften. De Bijbel is voornamelijk een boek met uitnodigingen, een boek dat een appel doet op mensen. Zo bijvoorbeeld het evangelie van deze zondag. Dat is een gedeelte uit de zogeheten Bergrede, een toespraak die Matteüs Jezus in de mond legt. Hij houdt die rede, gezeten op een berg, tot het gewone volk van Galilea dat voor hem stond.
In die rede gaat hij de Tien Geboden langs, hij schaft ze niet af, maar hij herhaalt ze ook niet gewoon: “Gij zult niet doden, gij zult geen echtbreuk plegen, gij zult niet stelen.” Nee, hij verdiept ze. Hij zegt dat die geboden van het innerlijk moeten uitgaan, niet alleen maar een ander niet doden. Gij zult niet doden, dat was wel het uiterste. Daar gaat al heel wat aan vooraf: boosheid, jaloezie, haat e.d.,: daar begint het, zegt Jezus. Dat zit in je binnenste, in je hart en loopt uiteindelijk uit op geweldpleging en dodelijke verwondingen. Jezus grijpt dus de geboden bij de kern aan. Het kwaad begint in het hart. Weersta dat kwaad al in het begin, zegt hij.
Jezus verdiept dus het gebod of anders gezegd: hij brengt het tot voltooiing.
“Gij zult geen valse eed doen” is tot de voorouders gezegd. Ook dat is een minimum. Jezus maakt er een maximum van, meer dan het gewone, geen leugen en alleen de waarheid. Hij gaat van de buitenkant naar de binnenkant. Dat was op zich al een enorme stap voorwaarts.
Maar zijn die woorden die met “Gij zult” beginnen eigenlijk wel geboden? Zo van: dat móeten jullie? Nee, het zijn geen geboden, maar uitspraken, verklaringen, vaststellingen. Je moet er, heb ik ooit van een theoloog gehoord, “wanneer” of “als” bij denken, dus: “Wanneer jullie blijven bij de God die jullie uit de slavernij heeft bevrijd, zullen jullie niet doden; wanneer jullie jullie God blijven liefhebben, zullen jullie geen echtbreuk plegen; wanneer jullie jullie God als de hoogste blijven zien, zullen jullie niet stelen. Wanneer je toegewijd blijft aan de God die jou liefheeft, zul je aan zijn oproep beantwoorden.” Dus het zijn veeleer richtlijnen, wegwijzers en adviezen. Ja zelfs verklaringen, vaststellingen of statements uit de mond van God.
Jezus pakt het kwaad in de wortel aan. Het is als met het planten van bloembollen: wij stoppen een tulpenbol in de grond en we zien pas of die bol deugt als de tulp bloeit. Deugt de bol niet, dan komt er geen tulp of een slechte tulp. En dan is het te laat. Jezus wil dat de bol goed is. In het innerlijk begint het kwaad. Dat zit al in de wortel. Als het zaad niet deugt, dan deugt ook het gewas niet.
De Tien Geboden (ik handhaaf dat woordgebruik voor het gemak) zijn van God afkomstig en kunnen niet worden afgeschaft. Er zijn daarentegen veel kerkelijke wetten, in het kerkelijk wetboek, die wel kunnen worden gewijzigd en zelfs afgeschaft. Zo’n kerkelijke wet, in de westerse kerk, is het celibaat van de priesters. Maar die kan dus worden veranderd of afgeschaft. Paus Franciscus wil nu in die wet voor een bepaalde streek en voor een bepaalde groep, alleen voor gehuwde diakens van de westerse kerk, niet voor de priesters, een kleine wijziging in aanbrengen in die algemene wet. Als hij dat doet, het wordt nog dit jaar verwacht, zet hij de deur wel op een kier. Maar andere tijden vragen andere maatregelen. Hij wil niet star vasthouden aan een wet die pas in de dertiende eeuw voor heel de westerse kerk verplichtend is gesteld, omdat de tijden zo enorm veranderd zijn. Hij wil die kerkelijke wet een klein beetje veranderen en aanpassen. Dat lijkt mij wijs.
Maar dat schijnt helaas niet te gebeuren, heb ik in de krant gelezen. Er is, zo te zien, nog een hoop kortzichtigheid, blindheid zelfs bij velen. Moge de Heilige Geest de kerk tot de overtuiging brengen dat ze zich meer behoort te baseren op de bijbel dan op het kerkelijk wetboek. AMEN.
Leo Wenneker
